Ozdoby choinkowe na świecie

POLSKA

„… świąteczna dekoracja była i jest dotychczas źródłem radości, przynosi satysfakcję gospodyni, będąc wyrazem jej staranności i umiejętności. Liczni w okresie świątecznym goście mogą ocenić zalety gospodyni, podziwiając piękne wnętrze. Ona sama czuje się dumna, widząc swój dom piękniejszy niż inne”

B. Ogrodowska, Świąteczne zdobnictwo wnętrz, „Polska Sztuka Ludowa”

Polski zwyczaj dekorowania domów na Święta Bożego Narodzenia ma swoje początki w już średniowieczu.

  • Przedmioty stanowiące świąteczny wystrój wnętrza miały przede wszystkim bogatą treść symboliczną (nawiązującą do charakteru święta), ich walory estetyczne miały znaczenie wtórne.
  • Do izby przynoszono także słomę, którą rozkładano na podłodze, zatykano za obrazy i inne przedmioty, aby jak najbardziej upodobnić mieszkanie do stajni, w której urodził się Jezus. Słoma leżała do św. Szczepana, a czasem nawet do Nowego Roku. Uprzątniętą słomę zanoszono do obory i podkładano kurom pod gniazda.
  • W XVI w. w wielu miastach zaczęły powstawać papiernie. W XVII i XVIII w. papierowe ozdoby były już bardzo popularne we wszystkich polskich domach. Papierowe wycinanki, układanki – podwieszano i przyklejano na ścian (klejem z mąki i wody).
  • Tradycyjną formą świątecznej dekoracji był przede wszystkim pająk zawieszany u powały, wykonany ze słomy, bibuły i fasoli.
  • W niektórych wsiach, w oknach zawieszano gwiazdy wycięte z opłatka (zwane światami) lub firanki wykonane z białej bibuły.
  • Zdobiono dom jedliną (Małymi gałązkami jodły okładano piec i przybijano je do ścian, tworząc pas obiegający ściany. Dodatkowo ozdabiano go małymi kwiatkami z bibuły. Gałązki te wkładano również w szpary pomiędzy belkami stropowymi a sufitem).
  • Wokół obrazów robiono tak zwane korony z kwiatów – żywych lub z bibuły.
  • Ważnym elementem świątecznych dekoracji były podłogi. Do XVII w. w wielu regionach Polski klepiska wysypywano żółtym piaskiem, układając wzory geometryczne i kwiatowe.
  • Przed wieczerzą wigilijną gospodarz przynosił do izby snopek samego żyta lub żyta, owsa i pszenicy zwany królem i stawiał go w kącie (na zdrowie i urodzaj). Stał on tam do Trzech Króli. Snopek ten nazywany bywał też: trzy króle, kolęda, kolędnik, dziad, baba. Po okresie Godnych Świąt (Świąt Bożego Narodzenia) ziarno z tego snopka dodawano do ziarna siewnego, a słomę rżnięto na sieczkę i dawano bydłu. Miało to zapewnić błogosławieństwo w dobytku i przyszłorocznych plonach. Na Podlasiu, zamiast całego snopka, gospodarz przynosił pęczek splecionych kłosów żyta zwany kolędą.
  • Zanim w okresie bożonarodzeniowym w domach pojawiła się choinka, tradycyjną ozdobą była podłaźniczka (czubek jodły, świerku lub sosny), podwieszana pod sufitem do góry nogami. Podłaźniczki zdobione były jabłkami, orzechami, ciasteczkami, kolorową bibułą, słomianymi gwiazdkami, wstążkami i przede wszystkim światami, jak nazywano kolorowe krążki opłatków (wierzono w ich magiczną moc, przyczyniającą się do urodzaju i zapewnienia powodzenia).
  • Choinka stawiana na pniu pojawiła się w polskich domach pod koniec XIX w, a w niektórych częściach Polski dopiero po II wojnie światowej.
  • Do lat 50- / 60- XX w. na choinkach wieszano ozdoby wykonane ręcznie z papieru i ze słomy, jabłka, orzechy, słodycze i świeczki. Dziś zdobimy je bombkami, łańcuchami i elektrycznymi światełkami.

W Polsce pierwsze choinkowe bombki pojawiły się w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Były wykonywane ze szkła dmuchanego. Początkowo imitowały owoce i orzechy, ale z czasem wzornictwo wzbogacało się o bombki w kształcie przedmiotów codziennego użytku, np. bucików, parasolek, instrumentów muzycznych czy też postaci zwierzątek i pajaców.

Po drugiej wojnie światowej istniało w naszym kraju bardzo wiele zakładów produkujących ozdoby. Największa fabryka szklanych ozdób choinkowych wykonywanych i zdobionych tradycyjnymi metodami rzemieślniczymi znajdowała się w Miliczu. Sporą część milickiej produkcji eksportowano

do Stanów zjednoczonych, Kanady i Europy Zachodniej. Fabryka została zamknięta w 2008 roku.

Przez ponad pół wieku do wzorcowni Fabryki Bombek w Miliczu trafiało po jednym egzemplarzu z każdego wyprodukowanego wzoru. Najstarsze bombki są bardzo tradycyjne – zarówno w formie, jak i w dekoracji. Jedne z nowszych przedstawiają bohaterów współczesnych bajek, są dekorowane logo klienta bądź mają napisy okolicznościowe.

Bombki w niektórych regionach Polski nazywa się bańkami, cackami. W gwarze śląskiej na bombki mówi się glaskugle – to ozdoby choinkowe z cienkiego szkła, często posrebrzone od wewnątrz i malowane na zewnątrz.

W 2013 roku, w Kreatywnym Obiekcie Multifunkcyjnym w Miliczu – w dawnej fabryce bombek, powstała pierwsza bombka wyprodukowana techniką druku 3D.

UKRAINA

Na Ukrainie drzewka choinkowe dekorowano pajęczymi nićmi, które w promieniach światła wyglądały jak srebrne anielskie włosy. Wierzono, że pajęczyny przynoszą szczęście.

DANIA

Duńczycy swoje choinki przyozdabiają małymi duńskimi flagami, bombkami w kształcie dzwonków, gwiazd, płatków śniegu i serduszek.

NIEMCY

Zwyczaj przystrajania drzewka na Boże Narodzenie pochodzi z Niemiec. Według tradycji „pomysłodawcą” choinki jest św. Bonifacy (zm. 754). Pierwsze bombki zrobił Hans Greiner w latach 40-tych XIX wieku (w roku 1847), w niemieckiej hucie szkła w Lauscha w Turyngii (wschodnie Niemcy). Stworzył szklane wydmuszki do udekorowania własnej choinki, bo nie stać go było na typowe wówczas dekoracje świąteczne: orzechy, jabłka i cukierki. W 2011 roku rekord na największą szklaną bombkę należy do bombki zrobionej w hucie „Joska Kristall” w Niemczech. Jej waga to 5 kilogramów, a średnica wynosi 60 centymetrów! Tą największą do tego czasu bombkę z zakładu „Joska Kristall” dekorował Franz Paternoster.

WIELKA BRYTANIA

Najdroższa bombka na świecie, stworzona przez Marka Husseya, z angielskiej firmy Hallmark Jewellers, kosztowała 82 000 funtów, czyli ponad 410 tys. zł. Bombkę z 18-karatowego

złota zdobi 188 rubinów oraz 1578 diamencików.

SZWECJA

W Szwecji tradycyjne ozdoby bożonarodzeniowe, takie jak przedmioty codziennego użytku,

zwierzątka czy figurki dzieci są wykonane z drewna.

LITWA

Na Litwie tradycyjne bombki wykonywane były ze słomy. Wierzono, że takie ozdoby zapewnią w nadchodzącym roku udane zbiory.

CZECHY I SŁOWACJA

Na terenie dawnej Czechosłowacji za ozdoby choinkowe tradycyjnie służyły malowane wydmuszki jajek. Dekorowanie choinki bombkami ze szkła stało się możliwe dzięki opracowaniu pod koniec XVIII wieku w czeskich hutach szkła nowych technologii wydmuchiwania bardzo cienkich kul.

 

Katarzyna Smyk

„Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób”