CHOINKOWE ZWYCZAJE W EUROPIE
CZECHY I SŁOWACJA – Na terenie dawnej Czechosłowacji za ozdoby choinkowe tradycyjnie służyły malowane wydmuszki jajek. Dekorowanie choinki bombkami ze szkła stało się możliwe dzięki opracowaniu pod koniec XVIII wieku w czeskich hutach szkła nowych technologii wydmuchiwania bardzo cienkich i lekkich kul.
DANIA – Duńczycy swoje tradycyjne choinki przyozdabiają małymi duńskimi flagami, bombkami w kształcie dzwonków, gwiazd, płatków śniegu i serduszek.
LITWA – Na Litwie tradycyjne ozdoby choinkowe wykonywane były ze słomy. Wierzono, że takie zawieszki zapewnią w nadchodzącym roku udane zbiory.
NIEMCY – Zwyczaj przystrajania na Boże Narodzenie choinki pochodzi z Niemiec. Według legendy „pomysłodawcą” choinki jest św. Bonifacy (zm. 754). Pierwsze bombki zrobił Hans Greiner w latach 40-tych XVIII w., w niemieckiej hucie szkła w Lauscha w Turyngii (wschodnie Niemcy). Stworzył szklane wydmuszki do udekorowania własnej choinki, bo nie stać go było na typowe wówczas dekoracje świąteczne – lukrowane jabłka. Wg niemieckiej tradycji, powieszenie ogórka na choince, przynosi szczęście przez cały rok. Ten, kto go znajdzie na choince w wigilijny wieczór dostaje od gospodarza dodatkowy prezent. W 2011 roku rekord na największą szklaną bombkę należy do bombki zrobionej w hucie „Joska Kristall” w Niemczech. Jej waga to 5 kilogramów, a średnica wynosi 60 centymetrów! Tą największą do tego czasu bombkę z zakładu „Joska Kristall” dekorował Franz Paternoster.
POLSKA
Polski zwyczaj dekorowania domów na Święta Bożego Narodzenia ma swoje początki w już średniowieczu.
- Na początku do izby przynoszono słomę, którą rozkładano na podłodze, zatykano za obrazy i inne przedmioty, aby jak najbardziej upodobnić mieszkanie do stajni, w której urodził się Jezus. Słoma leżała do św. Szczepana, a czasem nawet do Nowego Roku. Uprzątniętą słomę zanoszono do obory i podkładano kurom pod gniazda. Z czasem zwyczaj ten przybrał trochę inną formę. Przed wieczerzą wigilijną gospodarz przynosił do izby snopek samego żyta lub żyta, owsa i pszenicy zwany królem i stawiał go w kącie (na zdrowie i urodzaj). Stał on tam do Trzech Króli. Snopek ten nazywany bywał też: trzy króle, kolęda, kolędnik, dziad, baba. Po okresie Godnych Świąt (Świąt Bożego Narodzenia) ziarno z tego snopka dodawano do ziarna siewnego, a słomę rżnięto na sieczkę i dawano bydłu. Miało to zapewnić błogosławieństwo w dobytku i przyszłorocznych plonach. Na Podlasiu, zamiast całego snopka, gospodarz przynosił pęczek splecionych kłosów żyta zwany kolędą.
- W XVI w. w wielu miastach zaczęły powstawać papiernie. W XVII i XVIII w. papierowe ozdoby były już bardzo popularne we wszystkich polskich domach. Papierowe wycinanki, układanki – podwieszano i przyklejano do ścian i okien (klejem z mąki i wody).
- Wokół obrazów robiono tak zwane korony z kwiatów – żywych lub z bibuły.
- W niektórych wsiach, w oknach zawieszano gwiazdy wycięte z opłatka (zwane światami) lub firanki wykonane z białej bibuły.
- Ważnym elementem świątecznych dekoracji były podłogi. Do XVII w. w wielu regionach Polski klepiska wysypywano żółtym piaskiem, układając wzory geometryczne i kwiatowe.
- Tradycyjną formą świątecznej dekoracji w wielu domach północno-wschodniej Polsce był pająk zawieszany u powały, wykonany ze słomy, bibuły i fasoli.
- Staropolskie domy zdobiono jedliną (małymi gałązkami jodły okładano piec i przybijano je do ścian, tworząc pas obiegający ściany. Dodatkowo ozdabiano go małymi kwiatkami z bibuły. Gałązki te wkładano również w szpary pomiędzy belkami stropowymi a sufitem). Zielone gałązki miały symbolizować życie wieczne.
- Zanim w okresie bożonarodzeniowym w domach pojawiła się choinka, tradycyjną ozdobą była podłaźniczka (czubek jodły, świerku lub sosny), podwieszana pod sufitem do góry nogami. Podłaźniczki zdobione były jabłkami, orzechami, ciasteczkami, kolorową bibułą, słomianymi gwiazdkami, wstążkami i przede wszystkim światami, jak nazywano kolorowe krążki opłatków (wierzono w ich magiczną moc, przyczyniającą się do urodzaju i zapewnienia powodzenia).
- Choinka stawiana na pniu pojawiła się w polskich domach pod koniec XIX w, a w niektórych częściach Polski dopiero po II wojnie światowej.
- Do lat 50- / 60- XX w. na choinkach wieszano ozdoby wykonane ręcznie z papieru i ze słomy, jabłka, orzechy, słodycze i świeczki. Dziś zdobimy je bombkami, łańcuchami i elektrycznymi światełkami.
- Bombki w niektórych regionach Polski nazywa się bańkami, cackami. W gwarze śląskiej na bombki mówi się glaskugle – to ozdoby choinkowe z cienkiego szkła, często posrebrzone od wewnątrz i malowane na zewnątrz.
- Do 2008 r. największa polska fabryka szklanych ozdób choinkowych wykonywanych i zdobionych tradycyjnymi metodami rzemieślniczymi znajdowała się w Miliczu. Sporą część milickiej produkcji eksportowano do Stanów zjednoczonych, Kanady i Europy Zachodniej. Fabryka została zamknięta w 2008 roku. Przez ponad pół wieku do wzorcowni Fabryki Bombek w Miliczu trafiało po jednym egzemplarzu z każdego wyprodukowanego wzoru.
SZWECJA – w Szwecji tradycyjne ozdoby bożonarodzeniowe, takie jak przedmioty codziennego użytku, zwierzątka czy figurki są wykonane z drewna. Zwyczajowymi elementami szwedzkiego Bożego Narodzenia są: choinka i szopka, gwiazdkowe prezenty (julklappar), kartki świąteczne z życzeniami Wesołych Świąt (God Jul), krasnoludek Jultomte (szwedzka odmiana Świętego Mikołaja) i bożonarodzeniowy koziołek (julbock). W dawnej kulturze wikingów dużą rolę w chrześcijańskiej obrzędowości odgrywała jemioła – symbol płodności i życia. Początkowo wieszanie jemioły pod sufitem miało zapewnić pomyślność domu oraz szczęście i zdrowie domowników. Wierzono również, że noszenie ze sobą tej rośliny wzmaga potencję seksualną. Zwyczaj mówi, że pod jemiołą chłopak mógł bezkarnie pocałować swoją wybrankę. Po każdym pocałunku zadaniem mężczyzny było zerwanie jednego owocu jemioły. Jeśli zebrał wszystkie, mógł liczyć na owocny w kwestii miłości rok. Było też prawie pewne, że może się w niedalekiej przyszłości spodziewać potomka.